Í kotinu er sjálfstæðið fólgið

Vofa leikur nú ljósum logum um hinn vestræna heim – vofa einangrunarstefnunnar.

Í kreppunni miklu árið 1930 reyndu margar þjóðir að bregðast við atvinnuleysi með því að einangra sig efnahagslega og pólitískt. Stjórnmálamenn skiptu heiminum í okkur og hina. Hinir voru óvinirnir. Sjálfstæði fólst í því að vera sjálfum sér nógur um allt, engum öðrum háður. Tortryggnin leiddi smám saman til algjörrar firringar. Sumt gott fólk sannfærðist um að ákveðnir hópar væru óæskilegir og sætu á svikráðum. Jafnvel þeir, sem hvorki hötuðu né fordæmdu þá ofsóttu, töldu vissara að þegja þunnu hljóði meðan ofstækið óx stig af stigi.

Eftir hörmungar heimsstyrjaldarinnar náði skynsemin um hríð yfirhöndinni á Vesturlöndum. Samvinna þjóða jókst á ýmsum sviðum. Íslendingar báru gæfu til þess að taka þátt í fjölþjóðlegum stofnunum sem unnu að því að allir sætu við sama borð, notuðu sömu reglur og hefðu sama rétt. Stundum náði þjóðin samstöðu um aðild, um önnur framfaraskref urðu deilur. Oftast snerust sósíalistar og arftakar þeirra á móti aðild, ekki síst vegna samstöðu með Sovétríkjunum sem þá voru óskalandið. Þeir eru enn á móti af gömlum vana. Alþjóðahyggja fyrstu kommúnistanna týndist hér á landi. Framsóknarmenn gátu líka verið þversum, en oftast sáu einhverjir í þeirra röðum út fyrir asklokið.

Halldór Laxness segir í Sjálfstæðu fólki frá Bjarti bónda sem býr í ríki sínu í Sumarhúsum, afskekktu koti upp til fjalla. Allt hans líf gekk út á að verða öðrum óháður. Vilhjálmur Bjarnason, sem hefur orðið undir í alþjóðahyggjunni í sínum flokki, rifjaði um daginn upp lífsskoðun Bjarts: „Maður er þó ævinlega sjálfstæður heima í koti sínu. Hvort maður lifir eða drepst, þá kemur það aungvum við utan manni sjálfum. Og einmitt í því álít ég að sjálfstæðið sé fólgið.“

Í bókinni lendir Bjartur í hverju áfallinu á fætur öðru. Hann neitar að viðurkenna að heimurinn hafi breyst og að bóndabýlið sé ekki sjálfstætt ríki. Staðreyndir skipta engu máli, heimurinn er eins og Bjartur sjálfur ákvað á sínum tíma. Á endanum missir hann allt og alla. En er alltaf sjálfstæður.

Í bókinni var Bjartur fáskiptinn, en við heyrum í Sumarhúsabændum samtímans á hverjum degi. Þeir tala í símatímum útvarpsstöðva, skammast á samfélagsmiðlum, rausa á börum og skrifa í Morgunblaðið. Sífellt vara þeir okkur við hættunum af öllu útlendu og lýsa hamingjunni sem fylgir því að sigla einn sinn sjó, búa sjálfstæður í koti sínu.

Hættan fylgir þó ekki bara Bjarti sjálfum, drykkjusystkinum hans og sálufélögum. Hinir sem þegja og láta ruglið yfir sig ganga bera líka mikla ábyrgð. Leiðum þess vegna þvæluna ekki hjá okkur heldur mótmælum þeim sem vilja stela framtíðinni.

Og umfram allt: Frjálslyndir allra flokka, sameinist!