„ÞAÐ er ljóst að sú mynd sem við blasir er æði svört,“ segir dr. Benedikt Jóhannesson meðal annars í lokaorðum sínum í skýrslu um stærðfræðikennslu í framhaldsskólum, en. menntamálaráðuneytið fól honum að gera könnun um ástand mála í þeim efnum. Í skýrslu dr. Benedikts kemur fram að mikil skortur er á sérmenntuðum kennurum í stærðfræði og lítil von til að ástandið í þeim efnum lagist á næstu árum eða jafnvel áratugum. Þar kemur einnig fram gagnrýni á kennaramenntun þá sem Háskóli Íslands býður upp á og lýst áhyggjum yfir hversu lítinn áhuga fjölmiðlar sýna stærðfræði og reyndar raungreinum almennt.
Könnunin fór fram á tímabilinu janúar til maí á þessu ári og var framkvæmd þannig að flestir framhaldsskólarnir voru heimsóttir og rætt við hlutaðeigandi kennara og skólastjóra m.a. um námsefnið, kennslutilhögun, námsmat, samstarf og fleira sem tengist stærðfræðikennslunni. Skal hér drepið á nokkur atriði sem fram komu í könnuninni.
Undirbúningi hefur hrakað
Þótt nám eigi að heita samræmt í grunnskólum landsins voru framhaldsskólakennarar þeirrar skoðunar að undirbúningur sé mjög mismunandi. Tveir þættir réðu þar mestu um, þ.e. hæfileikar nemendanna sjálfra og kennsla á grunnskólastigi. Nær allir kennarar voru á einu máli um að undirbúningi nemenda hefði hrakað frá því sem áður var, en þess ber þó að gæta, að nú fer miklu stærri hluti hvers árgangs í nám í framhaldsskólum. Það væri því ekki óeðlilegt að meðalgeta væri minni. Þá kvörtuðu kennarar um að bestu nemendurnir kynnu minna en áður, einkum í algebru.
Í skýrslunni segir að þeir sem til þekki séu flestir á einu máli um að kennslubækur á grunnskólastigi séu mun aðgengilegri nemendum en þær bækur sem áður voru notaðar. Þær séu snyrtilega upp settar og fjölbreytni sé meiri en áður. Á móti kæmi að grynnra væri kafað í einstaka þætti og þekking nemenda yrði því oft yfirborðskennd.
Samskipti kennara á framhaldsskólastigi eru lítil við grunnskólakennara. Margir kennarar vissu ekki hvaða bækur eru notaðar á síðustu árum grunnskólans. Segir i skýrslunni að þetta sé mjög bagalegt, einkum þar sem auðvelt ætti að vera að bæta úr með lítilli fyrirhöfn kennara.
Í skýrslunni er bent á að háskólakennarar kvarti undan að nemendur úr framhaldsskólunum séu því óvanir að tengja stærðfræðikunnáttu sína hagnýtum fræðum, og oft verði að kenna hlutina upp á nýtt í tengslum við sérstaka fræðigrein, til dæmis hagfræði eða eðlisfræði.
Ekki virðist það algengt að kennarar skreyti kennslustundir með þrautum eða stuttum þáttum um sögu eða hagnýtingu efnisins. Báru kennarar þar fyrir sig tímaskort og þekkingarleysi. Um þetta atriði segir í skýrslunni: „Það er reyndar alvarlegt mál, ef tímaskortur hamlar því að kennarar geti sett námsefni í eðlilegt samhengi við það sem á undan kom og á eftir fer, svo maður tali nú ekki um, ef hann kemur í veg fyrir að efnið sé gert skemmtilegt. Afar algeng umkvörtun nemenda er að þeim sé ekki sagt frá því hvar einstakar aðferðir séu notaðar, eða hvers vegna ákveðnir hlutar stærðfræðinnar hafi þróast. Auðvitað má segja að kennslubækur sem hér eru notaðar gefi oft ekki beint tilefni til slíkra útúrdúra, en hér skiptir þjálfun og þekking kennarans mestu máli og því miður er hún oft harla lft.il og langt frá því að vera viðunandi.
Uppeldisfræðin í litlum metum
Minnihluti kennara í stærðfræði hefur próf í kennslufræðum og flestir þeirra, sem stundað höfðu slíkt nám, töldu það ekki hafa hjálpað sér svo neinu næmi i kennslu. Nokkrir höfðu þau orð að námið væri ekki „mannskemmandi“, en um þetta voru ekki einu sinni allir sammála. Höfundur skýrslunnar telur að meirihluti kennara sé á því að afar mikilvægt sé að kennarar fái einhverja þjálfun í kennslu, en mjög mikið vanti á að háskólanám sem nú er boðið svari kröfum um slíka þjálfun. Síðan segir í skýrslunni: „Annars er umræða um uppeldis- og kennslufræði yfirleitt ekki á mjög háu plani. Frasar eins og „uppeldisfræðiruglið“ benda til þess að kennarar hafi ekki hrifist af því sem boðið var upp á í þeim fræðum. Sumir töluðu um að hafa eytt heilum vetri til lítils eða einskis, en aðrir státuðu á sama tíma af því að hafa sloppið með nokkurra vikna námskeið. Það er ljóst að eitthvað er bogið við annað hvort skipulagningu námsins í kennslufræðum við Háskóla Íslands eða hugarfar kennara.“
Lítill áhugi fjölmiðla
Í lokaorðum sínum víkur dr. Benedikt að því, að áhyggjuefni sé hversu lítinn áhuga fjölmiðlar sýni stærðfræði og reyndar raungreinum almennt. Þar segir m.a.: „Þetta kann að standa í einhverju samhengi við það að þeir sem nú starfa sem blaðamenn hafi ekki fengið kennslu sem vekti áhuga þeirra, eða efldi rökrétta hugsun. Eru reyndar tölulegar ambögur þær sem blaðamenn láta frá sér efni í vikulega dálka. Umfjöllun fjölmiðla um stærðfræði og reyndar vísindi almennt væri til þess fallin að lyfta þeim á hærra plan. Fyrir nokkrum árum kom það fyrir að fella varð niður stærðfræðikennslu í kjarnaáfanga við einn af menntaskólum landsins. Enginn blaðamaður varð til þess að geta um þetta „verðfall stúdentprófsins“.
Í lokaorðum sínum segir dr. Benedikt að verst sé að afar litlar líkur séu á að ástandið í stærðfræðikennslunni lagist til muna, jafnvel á næstu áratugum. „Mjög víða er kennslan borin uppi af kennurum sem hafa mjög litla menntun í stærðfræði, og skólastjórum þykir það happ í hendi ef þeir ná í félagsfræðing eða landafræðing í stærðfræðikennsluna. Það hlýtur að orka mjög tvímælis að nemendum sé boðið upp á nám þar sem ekki eru aðstæður til þess. Ég tel að verði settar afdráttarlausar reglur um hvernig menntun kennara skuli háttað til þess að skóli fái að bjóða upp á ákveðið nám, og þeim verði fylgt, þá muni ástandið stórum lagast,“ segir dr. Benedikt.
Þá segir hann enn fremur í lokaorðum sínum: „Nauðsynlegt er að gera námið við Háskóla Íslands þannig að fleiri laðist til starfa við kennslu í framhaldsskólunum. Þetta má gera með því að stefna sífellt að því að hafa a.m.k. eitt námskeið á tímum sem henta ættu mörgum kennurum. Jafnframt ætti að setja upp sumarnámskeið í sama tilgangi. Þannig væri eðlilegt að sett væri upp áætlun til nokkurra ára, svo að kennarar gætu gengið að því vísu að námskeiðaröðinni yrði lokið.
Góður vilji kennara einn hrekkur ekki til að bæta núverandi ástand. Þar yerða yfirvöld að leggja línurnar. Ástandið er mjög alvarlegt og endurspeglast ef til vill hvað best í þessum orðum eins kennaranna: „Við tökum við nemendunum ómögulegum úr grunnskólunum, þau fá ómögulega kennslu hjá okkur og þegar þau eru útskrifuð, þá fara þau að kenna í grunnskólanum.“
Birtist í Morgunblaðinu 11.11. 1987
Heimasíða Benedikts Jóhannessonar 